Teledetectie van sites behorend tot het natuurlijk erfgoed

Baikalmeer, Russische Federatie (2/2)

Bijdrage van teledetectie

Astronauten aan boord van het Internationale Ruimtestation namen eind april 2009 een vreemd cirkelvormig gebied van verdund ijs waar in de zuidelijke punt van het Baikalmeer. In deze afgelegen en koude regio van de Wereld kan het ijsdek blijven liggen tot in juni.

Een cirkel in het dunne ijs van het Baikalmeer.
Bron: NASA, genomen op 25 april 2009.

Het bovenste beeld toont een cirkel van dun ijs (donker van kleur, met een diameter van ongeveer 4,4 kilometer); dit is het middelpunt voor het breken van ijs in het uiterst zuidelijke uiteinde van het meer. Een reeks MODIS-beelden toont aan dat het fenomeen voor het eerst zichtbaar was op 5 april 2009.

Het Baikalmeer bevatte nog een andere, zeer gelijkaardige cirkel dicht bij het midden van het meer boven een onderzeese richel die het meer in tweeën splitst (ijscirkels worden aangeduid met pijlen in het onderstaande MODIS-beeld van 20 april). Beide cirkels waren zichtbaar op 20 april 2009.

Terwijl de oorsprong van de cirkels niet gekend is, duidt het ongewone patroon op convectie (opwelling van dieptewater) in de waterkolom van het meer. Het ijsdek verandert snel in deze tijd van het jaar. Binnen een dag kan het ijs bijna volledig wegsmelten en terug dichtvriezen tijdens de nacht. Gedurende de maand april blijven de cirkels aanwezig: ze verschijnen wanneer het ijsdek zich vormt, en verdwijnen naarmate het ijs smelt. Het patroon en het uitzicht doen vermoeden dat het ijs vrij dun is. De fenomenen werden voor het laatst waargenomen door MODIS-beelden op 27 april 2009.

Wat kan convectie veroorzaken, waardoor warmer water naar het oppervlak wordt gebracht? Hydrothermische activiteit en een hoge warmtestroom werden waargenomen in andere delen van het meer, maar de locatie van deze cirkel dicht bij het zuidelijke punt, over relatief diep water, is een raadsel.

Experten die in juni geïnterviewd werden door de website van LiveScience zeiden dat dit mysterie verklaard kan worden door methaangas dat van de bodem van het meer opstijgt.

Twee cirkels nabij het midden van het meer.
Bron: NASA, genomen op 20 april 2009.

Methaanemissies kunnen een stijgende massa warm water doen ontstaan dat in een cirkelvormig patroon begint te kolken vanwege de Corioliskracht.

"Eenmaal de watermassa de onderkant van het ijs bereikt op het meeroppervlak, doet het warme water het ijs smelten in de vorm van een ring," aldus Marianne Moore, een marien ecologe aan het Wellesley College in Massachusetts, die veel tijd heeft doorgebracht met het bestuderen van het Baikalmeer samen met Russische onderzoekers.

Dit fenomeen is niet nieuw voor de Russische regering, die cirkelwaarnemingen heeft gedocumenteerd op een officiële website van het Ministerie voor Natuurlijke Rijkdommen.

Het Russische Ministerie voor Natuurlijke Rijkdommen wijst erop dat toevallige emissies van aardgas waarschijnlijk al altijd zijn voorgekomen in het Baikalmeer. En dergelijke emissies zouden om de paar jaar ijsringen gevormd hebben.

"Maar, vanwege de enorme afmeting is het bijna onmogelijk om een ring te zien terwijl men op het ijs staat of zelfs vanop een berg," meldt de website van het Ministerie. De Russische regering heeft de laatste jaren bevolen tot dagelijkse monitoring van het gebied van het Baikalmeer vanuit de ruimte, wat veel satellietwaarnemingen met zich meebracht.