Supplement 4.1: Endemie (1/2)
Het concept van endemie
Van een soort, waarvan de verspreiding beperkt is tot een bepaald gebied, zegt men dat deze endemisch is voor dat gebied. Een gebied met een groot aantal endemische soorten is een gebied met een hoge endemie, dienovereenkomstig is een gebied met een kleiner aantal soorten er een met een lage endemie. Endemie kan op verschillende systematische niveaus aanzien worden als soorten-, genus- of familie-endemie.
Endemische soorten indelen
Endemische soorten kunnen ingedeeld worden volgens verschillende kenmerken. De hoofdkenmerken zijn
- verspreiding,
- plaats van oorsprong
- ouderdom
- taxonomie
Het verspreidingsgebied van een soort kan groot zijn, een heel continent beslaan of erg klein, slecht een paar vierkante meter beslaan. De plaats van oorsprong kan autochtoon (waar hij momenteel gevonden wordt) of allochtoon (ergens anders) zijn. Wanneer we spreken over planten en dieren betekent autochtoon daarom inheems, terwijl allochtoon hetzelfde is als exoot. Er zijn grote verschillen in de ouderdom (fylogenie) van endemische soorten. In het plantenrijk, bijvoorbeeld, zijn er zeer oude en geïsoleerde soorten, die teruggaan tot het begin van de Krijttijd (ongeveer 150 miljoen jaar geleden). Een aantal voorbeelden van zulke archaïsche endemieten zijn de Ginkgo of Japanse Notenboom (Ginkgo Biloba) in China en de Reuzensequoia of Mammoetboom (Sequoiadendron giganteum) in Californië.
Bladeren van een Ginkgo biloba in de Botanische Tuin Bergen Museum
Foto: Svein Harkestad |
Mammoetboom (Sequoiadendron Giganteum) in het Yosemite National Park
Foto: New World Encyclopedia |
Andere, jongere endemieten ontwikkelden zich in besloten gebieden vanwege mutatie. Ze worden neo-endemieten of progressieve endemieten genoemd en zijn minder dan 3 miljoen jaren oud. Veel neo-endemische plantensoorten van Saxifraga, Primula en Gentania kunnen in de dalen van de zuidelijke Alpen gevonden worden.
Oorzaken van endemie
Er zijn twee hoofdoorzaken van endemie: de aanwezigheid van barrières en/of de immobiliteit van een soort. Barrières kunnen bijvoorbeeld gevormd worden door bergen, oceanen, meren, rivieren of woestijnen. In de geschiedenis van de aarde vond de vorming van bergen plaats in verschillende fasen, waarvan elke gevolgd werd door de ontwikkeling van nieuwe endemische soorten. Ongeveer 200 miljoen jaar geleden begon het supercontinent Pangea op te breken (zie hieronder). Dit leidde tot het isoleren van continenten en eilanden waar dieren- en plantenleven zich op verschillende manieren begon te ontwikkelen.
Bron: USGS
